Μια διαδρομή με πολλή φύση, ιστορία και
αιώνες θρησκευτικής λατρείας.
1η στάση: Γεροντόσπηλιος (Σπήλαιο Μελιδονίου)
Μόλις 1800 μ. από το χωριό Μελιδόνι, και σε υψόμετρο 220μ. βρίσκεται το σπήλαιο για το οποίο είναι γνωστό το χωριό. Εδώ σύμφωνα με τον μύθο ζούσε ο γίγαντας Τάλως, το προϊστορικό χάλκινο ρομπότ που έκανε δώρο ο Δίας στον Μίνωα για να προστατεύει την Κρήτη δρασκελίζοντας την από άκρη σε άκρη. Ακόμα πάντως κι αν δεν σε γοητεύει η ελληνική μυθολογία, σίγουρα θα σε εντυπωσιάσει η ιστορία: το σπήλαιο φαίνεται ότι είχε «ζωή» ήδη από την ύστερη νεολιθική περίοδο, αφού εδώ βρέθηκαν νεολιθικά εργαλεία. Από κει και πέρα ο χώρος φαίνεται ότι είχε αδιάλειπτη χρήση. Στη μεσομινωική περίοδο (2100 – 1600 π.Χ.) χρησιμοποιήθηκε ως χώρος λατρείας, μάλλον κάποιας γυναικείας θεότητας, ενώ μάλιστα βρέθηκε ένας διπλός χάλκινος πέλεκυς. Για να φτάσουμε σιγά σιγά στα αρχαία και ρωμαϊκά χρόνια όπου το σπήλαιο συνδέεται με την λατρεία του «Ταλαίου Ερμή» για χάρη του οποίου γίνονταν εδώ οι απαραίτητες θυσίες. Το σπήλαιο αποτελούσε σημαντικό ιερό της περιοχής, αφού βρισκόταν ουσιαστικά στην διασταύρωση τριών μεγάλων αρχαίων πόλεων: της αρχαίας Αξού, της Ελεύθερνας και των Γριβίλων.
Εσύ όμως βρίσκεσαι ήδη μπροστά από την χαμηλή καμάρα της εισόδου του σπηλαίου και αρχίζεις να κατεβαίνεις προς το εσωτερικό του, στην μεγάλη αίθουσα, την «αίθουσα των Ηρώων». Κι ενώ στέκεσαι με δέος απέναντι στους παράξενους σχηματισμούς των σταλαγμιτών και των σταλακτιτών, κάτι άλλο, παράταιρο αποσπά την προσοχή σου. Το μικρό ασβεστωμένο οστεοφυλάκιο στην αρχή της μεγάλης αίθουσας του σπηλαίου, μιλάει για την πιο πρόσφατη (και τραγική) ιστορία του. Πίσω στο 1824, όταν ο αιμοδιψής Χουσεΐν Μπέης ήρθε να στρατοπεδεύσει στο Μελιδόνι με τον στρατό του, βρήκε το χωριό άδειο: οι άντρες ήταν στα βουνά, και τα 370 γυναικόπαιδα μαζί με 30 οπλοφόρους είχαν κρυφτεί μέσα στο σπήλαιο. Η πολιορκία του σπηλαίου κράτησε πάνω από τρεις μήνες και έληξε με τους τούρκους να βάζουν φωτιά στην είσοδο του σπηλαίου και τους πολιορκημένους να πεθαίνουν από ασφυξία.
Βγαίνοντας πίσω στην επιφάνεια της γης, πιες κάτι δροσιστικό στο αναψυκτήριο του σπηλαίου και απόλαυσε την θέα από ψηλά στην πράσινη πεδιάδα, τον Ψηλορείτη και τους γύρω οικισμούς.
2η στάση: Μονή Αρκαδίου
Είναι ίσως η πιο ιστορική και η πιο εντυπωσιακή – αρχιτεκτονικά – μονή στην Κρήτη. Πλησιάζοντας στη μονή, τα μεγάλα λιβάδια με τα πανύψηλα πεύκα ήδη σου δημιουργούν μια μεταφυσική προδιάθεση. Κι έπειτα, αφού περάσεις την κεντρική πύλη της μονής και αποκαλυφτεί μπροστά σου ένα από τα σημαντικότερα αρχιτεκτονικά μνημεία της Κρητικής Αναγέννησης, όσο άθεος κι ορθολογιστής κι αν είσαι, δεν μπορεί παρά να νιώσεις δέος.
Ο δίκλιτος ναός, είναι ένα τυπικό δείγμα της μανιεριστικής αρχιτεκτονικής που επικρατούσε στην βενετοκρατούμενη Κρήτη και χτίστηκε κάπου μεταξύ 1572 και 1587 στην θέση προηγούμενου ναού του 13ου αιώνα, και η πρόσοψη του από λαξευτό πωρόλιθο, φέρει άμεσες επιρροές από το έργο των διάσημων αρχιτεκτόνων Sebastiano Serlio και Andrea Palladio. Τα υπόλοιπα κτίσματα είναι μεταγενέστερα, χτίστηκαν μεταξύ 1670 και 1714.
Περνώντας στο εσωτερικό του ναού, τα δύο κλίτη του οποίου είναι αφιερωμένα στην Μεταμόρφωση του Σωτήρα και στους άγιους Κωνσταντίνο και Ελένη, δεν θα δεις παρά μόνο ένα μικρό κομμάτι του αρχικού τέμπλου που σώθηκε από το ολοκαύτωμα του 1866. Η ιστορία και η ομορφιά όμως της Μονής, απλώνεται και στους υπόλοιπους χώρους της, εσωτερικούς και υπαίθριους.
Βγαίνοντας πίσω στην αυλή την προσοχή σου θα τραβήξει ένα φυσικό «γλυπτό», ένα ξερό δέντρο. Το κυπαρίσσι αυτό είναι από τα πιο παλιά δέντρα της μονής, και έχει σημαδευτεί από την ιστορία της. Για του λόγου το αληθές δες το βέλος που δείχνει το τούρκικο βόλι που βρίσκεται ακόμα καρφωμένο στον κορμό του. Προχώρησε προς το Ηγουμενείο, με την κλειστή αυλή, το οποίο φυσικά είναι μεταγενέστερο της καταστροφής του 1866 (ανεγέρθηκε το 1905). Πέρνα από τα Κελαρικά, από τα Μεσοκούμια (εδώ ήταν το «νοσοκομείο» των τραυματιών στην πολιορκία του 1866), από τα Κλάουστρα (θολωτά διώροφα κελιά μοναχών) στην κεντρική είσοδο, και κράτα για το τέλος το Μουσείο όπου θα δεις κάποια από τα κειμήλια της μονής, και φυσικά την Πυριτιδαποθήκη.
Ακούγεται φυσικά κάπως αταίριαστο να διαθέτει «πυριτιδαποθήκη» μια μονή! Ουσιαστικά πρόκειται για την παλαιά οιναποθήκη της μονής, που όμως μετατράπηκε σε χώρο φύλαξης των πυρομαχικών κατά την επανάσταση ενάντια στους Τούρκους. Τον Νοέμβριο του 1866 ήταν που έλαβαν έλαβε χώρα το «Αρκαδικό Δράμα». Οι 259 Κρήτες επαναστάτες και τα 705 γυναικόπαιδα που συγκεντρώθηκαν εδώ, πολιορκήθηκαν από τον τούρκικο στρατό που αποτελούνταν από 6000 πεζούς, 200 ιππείς, 1200 Αλβανούς και 30 κανόνια. Οι Τούρκοι ζήτησαν από τον ηγούμενο να παραδοθεί, εκείνος αρνήθηκε και ξεκίνησε η διήμερη πολιορκία στις 8 Νοεμβρίου. Βλέποντας ότι θα έπεφταν στα χέρια των επιτιθέμενων, πολεμιστές και γυναικόπαιδα με αρχηγό τον Κωνσταντίνο Γιαμπουδάκη πυροδότησαν τα βαρέλια με το μπαρούτι τινάζοντας την πυριτιδαποθήκη στον αέρα, παίρνοντας μαζί τους στον θάνατο και αρκετούς Τούρκους. Όσοι απέμειναν, συνέχισαν να μάχονται και όταν παραδόθηκαν με εγγυήσεις για την ζωή τους, αποκεφαλίστηκαν. Κάπως έτσι γράφτηκε η τραγική ιστορία του Αρκαδίου που είχε και ως αποτέλεσμα την καταστροφή ενός μεγάλου μέρους του. Έξω από την κεντρική πύλη, το κτίσμα που άλλοτε ήταν ο ανεμόμυλος της μονής, πλέον φιλοξενεί τα οστά εκείνων που χάθηκαν στο Ολοκαύτωμα.
Σήμερα βλέπεις ακόμα τα σημάδια της φωτιάς στους τοίχους της πυριτιδαποθήκης, και φυσικά την ανατιναγμένη της οροφή. Από τη μία η ηρεμία του τοπίου και των χώρων της μονής κι από την άλλη η τραγική της ιστορία… Με αυτή την αντίθεση μέσα σου παίρνεις τον δρόμο για την τελευταία σου στάση, το Πατσιανό φαράγγι.
3η στάση: Φαράγγι της Πατσού (φαράγγι Αγίου Αντωνίου)
Ώρα για πεζοπορία. Το Φαράγγι της Πατσού ή φαράγγι του Αγίου Αντωνίου είναι ένα από τα πιο όμορφα και πιο πράσινα της Κρήτης. Ήδη από την είσοδο του φαραγγιού βρίσκεσαι στη σκιά των υπεραιωνόβιων πλατάνων και ακούς τον ήχο του τρεχούμενου νερού. Το φαράγγι φιλοξενεί περίπου 80 είδη χλωρίδας, 24 είδη πανίδας, πολλά από τα οποία είναι «προστατευόμενα». Λίγα μέτρα μετά την είσοδο σου θα συναντήσεις το εκκλησάκι του Αγίου Αντωνίου, κάτω από την βραχοσκεπή του φαραγγιού. Από τους βράχους κρέμονται αναθήματα και «τάματα», και διάφορα μικροαντικείμενα όπως πιπίλες μωρών, σημειώματα πιστών, μέχρι και… πατερίτσες. Τα αφιερώματα αυτά δεν είναι παρά συνέχεια της λατρευτικής παράδοσης του σπηλαίου, στο οποίο κάποτε λατρευόταν ο «Κραναίος Ερμής». Οι ανασκαφές που έγιναν εδώ έφεραν στο φως ανθρωπόμορφα και ζωόμορφα εδώλια (κάποια βρίσκονται στο Μουσείο Ηρακλείου, και κάποια στο Μουσείο της Οξφόρδης) και όστρακα από την υστερωμινωική περίοδο, ως τα γεωμετρικά, τα ελληνιστικά και τα ρωμαϊκά χρόνια. Η ιερότητα του βράχου είναι μάλλον διαχρονική κι η γύρω θέα μαγευτική.
Ως το εκκλησάκι και για μερικές εκατοντάδες μέτρα παρακάτω το μονοπάτι του φαραγγιού είναι αρκετά βατό, ακόμα και για αρχάριους. Υπάρχουν μάλιστα παράπλευρες διαδρομές που οδηγούν σε σημεία με πανοραμική θέα. Τα νερά στον πάτο του φαραγγιού φτιάχνουν λιμνούλες και μικρούς καταρράχτες, τα άγρια πουλιά πετάνε ανάμεσα στο στενό πέρασμα των βράχων και η συνολική διαδρομή που έχει μήκος 5 χιλιόμετρα οδηγεί στην περιοχή των Ποταμών. Ωστόσο από κάποιο σημείο και μετά, αρχίζουν τα δύσκολα. Το μονοπάτι έχει καταστραφεί εν μέρει κι αυτό το κομμάτι της διαδρομής ίσως είναι για πιο έμπειρους πεζοπόρους με καλά παπούτσια και εξοπλισμό. Αν πάντως αποφασίσεις να κάνεις όλη την διαδρομή φρόντισε να σε περιμένει αυτοκίνητο στην έξοδο του φαραγγιού για να μην χρειαστεί να περπατήσεις προς τα πίσω. Αν από την άλλη οι δυνάμεις σου σε έχουν πια εγκαταλείψει, επιστρέφοντας στην είσοδο του φαραγγιού μπορείς να τιμήσεις τις κρητικές γεύσεις στην ταβέρνα που βρίσκεται εκεί, δίπλα ακριβώς στα τρεχούμενα νερά.
